Gendersensitief behandelen
Mannen en vrouwen zijn anders én hebben overeenkomsten.
Hoe gendersensitief ben jij in het werken met forensisch psychiatrische cliënten/patiënten?
De verschillen tussen mannen en vrouwen zit in de (criminele) voorgeschiedenis, delictkenmerken en motieven, psychiatrische en biologische kenmerken en risicofactoren. De meeste (risicotaxatie)instrumenten en methoden die worden gebruikt in de forensische zorg zijn nog onvoldoende onderzocht of zijn minder bruikbaar gebleken voor vrouwen. Bewustwording en kennis rond de verschillen en overeenkomsten is het startpunt voor meer gendersensitief behandelen/werken.
In samenwerking met Vivienne de Vogel - hoogleraar Forensische Psychiatrie - hebben we informatie en inspiratie verzameld over het werken en behandelen van vrouwen op de volgende manieren:
- online themabijeenkomsten
- verzamelde informatie
- stel je vraag aan een team van experts: zie formulier onderaan deze pagina.
Samenvattingen themabijeenkomsten
Het EFP organiseerde samen met Vivienne de Vogel – hoogleraar Forensische Psychiatrie- een serie themabijeenkomsten, om meer aandacht te vragen voor gendersensitief behandelen/werken.
Bekijk hier de samenvattingen van de onderwerpen van de themabijeenkomsten.
Factsheet
Vanuit wetenschappelijk onderzoek, KFZ-call 2020-147 Behandelen van vrouwen in de forensische klinische zorg: Een vak apart? is een factsheet ontwikkeld met daarin de belangrijkste bevindingen en aanbevelingen. De factsheet die je hier vind is aangevuld met extra informatie en uitleg.
Informatie verzameld
Meer weten over gendersensitief behandelen en middelen om in te zetten? Kijk hier.
Onderzoek: behandeling en werken met vrouwen
Middel | Uitvoerders | Naam | Beschrijving |
KFZ call 2020-147 | De Forensische Zorgspecialisten in samenwerking met FPC De Oostvaarderskliniek, FPC De Rooyse Wissel, FPK Assen GGZ Drenthe, FPK De Woenselse Poort en FPK Trajectum Boschoord | Behandelen van vrouwen in forensische klinische zorg: Een vak apart? | Het doel van dit project is het ontwikkelen van een handreiking voor het behandelen van vrouwen in de (gemengde) klinische forensische zorg. Dit is gedaan door de literatuur over gender-responsief werken in de forensische zorg te bestuderen en door op systematische wijze de kennis en ervaringen van behandelaars, beleidsmakers, onderzoekers en vrouwelijke en mannelijke patiënten te inventariseren. Het onderzoek heeft een eindrapport, een handreiking en een factsheet opgeleverd |
KFZ call 2022-186 | NIFP in samenwerking met Universiteit Leiden en de TA's van PI Zwolle, Vught en De Schie | Ontwikkeling van een handreiking voor werken met vrouwelijke plegers van terrorisme | Het doel van ons KFZ-project is het ontwikkelen van een handreiking voor forensisch zorgprofessionals die werken met vrouwelijke plegers van terrorisme |
Masterproef | Nina Nollet, Universiteit Gent | This study examined the differences between interned men and women in the scores of the HCR-20 V3, the SAPROF and the FAM. | |
Studie | Berber Hogeveen, Universiteit van Tilburg | Voorgeschiedenis en victimisatie bij vrouwen met een lichte verstandelijke beperking (LVB): Een vergelijking met vrouwen zonder een LVB en mannen met een LVB. | |
Onderzoek/interview | Zon MW. Dr. A.M. Kaag | ||
Onderzoek/interview | Zon MW. Dr. A.M. Kaag | Stress-related predictor to relapse in alcohol use disorder: do sex and gender matter? | |
Proefschrift | Meike de Vries | ||
Artikel | Vivienne de Vogel en Tonia L. Nicholls | Gender Matters: An Introduction to the Special Issues on Women and Girls | In this introduction article, we aim to highlight the relevance of studying gender differences in the forensic field and to provide a brief overview of important gender issues in developmental pathways to offending, gender differences and similarities in the nature of offending, assessment and treatment in forensic mental health care and the criminal justice system. Finally, we provide recommendations for practitioners, researchers, and policymakers to move forward on this topic in the forensic field. (PsycINFO Database Record (c) 2019 APA, all rights reserved) |
Artikel | V. de Vogel, J. Stam, Y. Bouman, P. Ter Horst, M. Lancel | Vergroten van de kennis over vrouwelijke forensisch psychiatrische patiënten met een multicenteronderzoek en nagaan wat de implicaties zijn voor risicotaxatie en behandeling in (forensisch) psychiatrische instellingen. | |
Artikel | Psyfar. Dr. Erna Beers |
Gendersensitieve risicotaxatie en diagnostiek
Middel | Uitvoerder | Naam | Beschrijving |
Risicotaxatie | Vivienne de Vogel Michiel de Vries Robbé Willemijn van Kalmthout Caroline Place | De Female Additional Manual (FAM) is een aanvulling op de HCR-20 (of HKT-30) voor het inschatten van gewelddadig gedrag door vrouwen. Het doel van de FAM is om de praktijk een klinisch relevant en bruikbaar risicotaxatie-instrument te bieden dat concrete richtlijnen oplevert voor risicomanagement bij vrouwen. | |
Factsheet | Vivienne de Vogel, Michiel de Vries Robbé, Willemijn van Kalmthout en Caroline Place | ||
Artikel | v. de vogel, m. de vries robbé, w. van kalmthout, c. place | Risicotaxatie van geweld bij vrouwen: ontwikkeling van de ‘Female Additional Manual’ (fam) | Geweld door vrouwen is een toenemend probleem. Onderzoek heeft aangetoond dat bij vrouwen mogelijk andere risicofactoren van belang zijn dan bij mannen en dat de huidige risicotaxatie-instrumenten voor gewelddadig gedrag onvoldoende voorspellende waarde hebben voor vrouwen. doel Ontwikkelen van een klinisch relevant en bruikbaar instrument voor een accurate, gendersensitieve inschatting van het risico van gewelddadig gedrag door vrouwen, en bieden van concrete richtlijnen voor risicomanagement bij deze vrouwen. methode Op basis van literatuuronderzoek, klinische expertise en de resultaten van een pilotstudie pasten wij de veelgebruikte ‘Historical Clinical Risk management-20’ (hcr-20) aan voor gebruik bij vrouwelijke (forensisch) psychiatrische patiënten die eerder gewelddadig gedrag jegens anderen hebben vertoond. resultaten De ‘Female Additional Manual’ (fam) bleek een aanvullend instrument op de hcr-20 voor het inschatten van het risico van geweld door vrouwen. conclusie De fam is een potentieel waardevolle aanvulling voor een accurate, genderspecifieke risicotaxatie bij vrouwelijke (forensisch) psychiatrische patiënten. Toekomstig onderzoek zal de waarde van de fam verder moeten aantonen. |
Scriptie | A.A.M Stam, Universiteit Amsterdam | Een onderzoek naar de psychometrische kwaliteiten van de Female Additional Manual | |
Training | Rino Groep | Risicotaxatie van gewelddadig gedrag bij vrouwen: training in de FAM | Risicofactoren voor gewelddadig gedrag bij vrouwen verschillen van risicofactoren bij mannen. In deze cursus leer je werken met een speciaal risicotaxatie-instrument voor vrouwen: de Female Additional Manual (FAM). Je oefent met het toepassen van de FAM in aanvulling op andere instrumenten en doet de meest actuele kennis op over risicofactoren voor gewelddadig gedrag bij vrouwen. |
PowerPoint | Vivienne de Vogel | Vrouwen in de forensische zorg: Risicotaxatie en risicomanagement | |
Artikel | de Vogel, Vivienne; Bruggeman, Mieke; Lancel, Marike | Most violence risk assessment tools have been validated predominantly in males. In this multicenter study, the Historical, Clinical, Risk Management–20 (HCR-20), Historical, Clinical, Risk Management–20 Version 3 (HCR-20V3), Female Additional Manual (FAM), Short-Term Assessment of Risk and Treatability (START), Structured Assessment of Protective Factors for violence risk (SAPROF), and Psychopathy Checklist–Revised (PCL-R) were coded on file information of 78 female forensic psychiatric patients discharged between 1993 and 2012 with a mean follow-up period of 11.8 years from one of four Dutch forensic psychiatric hospitals. Notable was the high rate of mortality (17.9%) and readmission to psychiatric settings (11.5%) after discharge. Official reconviction data could be retrieved from the Ministry of Justice and Security for 71 women. Twenty-four women (33.8%) were reconvicted after discharge, including 13 for violent offenses (18.3%). Overall, predictive validity was moderate for all types of recidivism, but low for violence. The START Vulnerability scores, HCR20V3, and FAM showed the highest predictive accuracy for all recidivism. With respect to violent recidivism, only the START Vulnerability scores and the Clinical scale of the HCR-20V3 demonstrated significant predictive accuracy |
Literatuur/informatie: behandeling en werken met vrouwen
Middel | Uitvoerders | Titel | Beschrijving |
| Krantenartikel | Trouw, Jeroen ten Blijker | Vrouwen zijn in psychosezorg slechter af dan mannen | |
| Krantenartikel | J. Huyser. NTVG. Tijdschrift voor geneeskunde | Gering verschil in respons op antidepressiva tussen mannen en vrouwen | |
| Krantenartikel | Het Parool. Kiki Lombarts | Hoogleraar Kiki Lombarts: ‘Vrouwen zijn beter af bij vrouwelijke artsen’ | |
| Podcast | KRO-NCRV - FPC De Oostvaarderskliniek en TBS Nederland | TBS: vrouwen Deel 1 & 2 | De afgelopen twintig jaar is het aantal vrouwen in de tbs verdubbeld. Maar nog steeds is slechts zo’n zeven procent van de tbs-patiënten vrouw. Het is een van de meest ingewikkelde groepen om te behandelen voor tbs-klinieken. Bij vrouwelijke patiënten verschillen de delicten en motieven, en de meeste behandelingen zijn gericht op mannen. In aflevering 3 is er aandacht voor de vrouwen in de Almeerse Oostvaarderskliniek. |
| Podcast | Het misdaadbureau, Maaike Timmerman | Het Misdaadbureau: ‘Vrouwen moorden anders dan mannen’ | Uit alle cijfers blijkt dat criminaliteit een mannenzaak is. Toch zijn er wel degelijk vrouwen die tot gruwelijke zaken in staat zijn. Komen ze er sneller mee weg? Pakken ze het anders aan dan mannen? En hoe is hun criminele gedrag te verklaren? Presentator Maaike Timmerman gaat in gesprek met forensisch psycholoog Vivienne de Vogel en criminoloog Anne-Marie Slotboom van de VU die recent onderzoek deed naar jonge vrouwen in de criminaliteit. Onderzoeksjournalist Noa van Oostrom duikt in de cijfers en zet de opvallendste vrouwelijke daders op een rij. |
| Podcast | Misdaad radio | Vertrouwelijke Stukken van Misdaad Radio: Het levenloze lichaampje verstopt ze in de kast | Britt's heftige verhaal is onderdeel van de reeks Vertrouwelijke Stukken van Misdaad Radio. Daarin horen we de verhalen van vier vrouwen die vreselijke misdaden begingen. Misdaad Radio is elke vroege donderdag van deze maand te horen bij De Dagwacht. Ze zijn geschreven door forensisch-psycholoog en onderzoeker Vivienne de Vogel, auteur van Geweld door vrouwen. Zij onderzoekt vrouwen nadat ze zijn veroordeeld tot TBS. De Dagwacht geeft je met de serie inzicht in wat deze vrouwen tot hun daden dreef. Waar in de media vaak enkel het globale verhaal naar buiten wordt gebracht, duiken we hier dieper in de achtergronden en de levens van de vrouwen |
| Podcast | Misdaad radio | Vertrouwelijke Stukken van Misdaad Radio: Hoe een verwaarloosd meisje uitgroeit tot een psychopate | Islayah's heftige levensverhaal is onderdeel van de reeks Vertrouwelijke Stukken van Misdaad Radio. Daarin horen we de verhalen van vier vrouwen die vreselijke misdaden begingen. Misdaad Radio is elke vroege donderdag van deze maand te horen bij De Dagwacht. Ze zijn geschreven door forensisch-psycholoog en onderzoeker Vivienne de Vogel, auteur van Geweld door vrouwen. Zij onderzoekt vrouwen nadat ze zijn veroordeeld tot TBS. De Dagwacht geeft je met de serie inzicht in wat deze vrouwen tot hun daden dreef. Waar in de media vaak enkel het globale verhaal naar buiten wordt gebracht, duiken we hier dieper in de achtergronden en de levens van de vrouwen. In het tweede deel maken we kennis met Islayah. |
| Filmpje | Youtube, Iris Sommer | ||
| Documentaire | Hans Faber, De Forensische Zorgspecialisten | In de TBS | |
| Handboek | Shelley L. Brown (Editor), Loraine Gelsthorpe (Editor), Leam A. Craig (Series Editor), Louise Dixon (Series Editor) | The Wiley Handbook on What Works with Girls and Women in Conflict with the Law: A Critical Review of Theory, Practice, and Policy | What Works with Girls and Women in Conflict with the Law is the leading examination of evidence-based practice in the field of gender-responsive corrections. Adopting an international and intersectional approach, the distinguished authors seek to collect the best available data and thinking on what works with girls and women and apply it to the real-world problems facing correctional systems today. |
| Interview | De jonge psychiater. prof. dr. Sandra Kooij | Let op ADHD bij vrouwen! – Interview met prof. dr. Sandra Kooij | |
| Interview | Augeo magazine. Arno van Dam | In de meeste geweldadige relaties zijn beide partners agressief | |
| Boek | Vivienne de Vogel | Geweld door vrouwen | Met Geweld door vrouwen geeft Vivienne de Vogel een kijkje in de dagelijkse praktijk van de tbs-kliniek. Het laat de zoektocht zien naar de beste behandeling, om deze vrouwen weer zicht op een toekomst te bieden. De schrijfster schetst op een boeiende manier hoe het leerproces van deze vrouwen met vallen en opstaan verloopt. |
| Boek | Iris Sommer | Het Vrouwenbrein | |
| Info/boeken/trainingen / website | Dr. Stephanie Covington | Center for gender and justice | Internationaal heeft Stephanie Covington veel over vrouwen geschreven / ontwikkeld. Internationale website met allerlei informatie, trainingen, artikelen en boeken over gender en justice. |
| Website | DJI | TBS inzichtelijk | Recente cijfers forensische zorg |
| scoren van de Psychopathie Checklist-Revised voor vrouwen | Jason M. Smith, Carl B. Gacono, Ted B. Cunliffe | Understanding Female Offenders: Psychopathy, Criminal Behavior, Assessment, and Treatment | |
| APA guidelines women and girls | American Psychological Association | APA guidelines for Psychological Practice with Girls and Women | APA algemene richtlijnen diagnostiek / behandeling meisjes / vrouwen |
| E-Learning module | Forensische Leerlijn | Relationeel werken | |
| Diverse websites | https://www.vumc.nl/zorg/expertisecentra-en-specialismen/kennis-en-zorgcentrum-genderdysforie.htm https://www.radboudumc.nl/expertisecentra/geslacht-en-gender | Informatie over genderidentiteit | |
| Handreiking | EFP, Pompestichting en Frontfoot | See Think Act | |
| Toneelstuk
| De Rode Loper | De Rode Loper - De Rode Loper | DE RODE LOPER is een indrukwekkende voorstelling dat licht schijnt op de schade, de gevolgen en het herstel na seksueel misbruik. |
| Artikel | Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming | Advies over ingesloten vrouwen | Over de positie van ingesloten vrouwen in de strafrechtstoepassing brengt de Afdeling advisering van de RSJ op Internationale Vrouwendag, op eigen initiatief een advies uit aan de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. |
Traumabehandeling vrouwen
| Middel | Uitvoerders | Titel | Omschrijving |
| Artikel | Annabel Simjouw, Vivienne de Vogel & Corine de Ruiter | Trauma-Informed Care Training in Forensic Mental Health Services: A Scoping Review | Artikel |
| Website | Implementation Resources Centre | Trauma Informed Care | |
| Preventie programma | Stephanie S. Covington | Beyond Violence: A Prevention Program for Criminal Justice-Involved Women, Participant Workbook | Beyond Violence: A Prevention Program for Women is a forty-hour, evidence-based, gender-responsive, trauma-informed treatment program specifically developed for women who have committed a violent crime and are incarcerated. This program offers counselors, mental health professionals, and program administrators the tools they need to implement a gender-responsive, trauma-informed treatment program within the criminal justice system. This Participant Workbook helps participants understand the relationships between thoughts, feelings, and behaviors; learn new skills, including communication, conflict resolution, decision making, and calming soothing techniques; and become part of a group of women working to create a less violent world |
De rol van kinderen op behandeling van en werken met vrouwen
| Middel | Uitvoerders | Titel | Omschrijving |
| Expertisecentrum | Avans Hogeschool | Experticecentrum kind, ouder en detentie | |
| Website | Nederlands Jeugdinstituut | Betere start, effective jeugdinterventies | Betere Start is gericht op het voorkomen van recidive bij gedetineerde en ex-gedetineerde moeders, en latere gedragsproblemen bij hun kinderen. |
Zelfbeschadigend gedrag bij vrouwen
| Middel | Uitvoerders | Titel | Omschrijving |
| Artikelen | Vivienne de Vogel en Nienke Verstegen | Zelfbeschadigend gedrag | |
| Podcast | Nienke Kool, Parnassia groep | Zelfbeschadiging helpt mensen om te overleven | In de podcast “Professional vanuit je hart” praten Nienke en Mascha Struijk over waarom mensen zichzelf beschadigen en wat de betekenis ervan is. Zelfbeschadiging gaat over het reguleren van emoties en is vaak een manier voor iemand om zich beter te voelen. Het stoppen met zelfbeschadiging zou nooit het doel moeten zijn. Iemand die zichzelf beschadigt verdient menselijk contact en oprechte aandacht. |
| Werkkaart | AKWA Zorgstandaarden | Hoe help je iemand met suicidaal of zelfbeschadigend gedrag? | |
| Factsheet | De Forensische Zorgspecialisten | Omgaan met zelfbeschadigend gedrag | |
| Info/lotgenoten/hulplijn/voorlichting e.d. | Stichting Zelfbeschadiging | Website Stichting Zelfbeschadiging | Op deze website zijn meerdere dingen te vinden ter ondersteuning als werkkaarten, hulplijnen, voorlichting, lotgenoten contact, informatie e.d. Wel gericht op reguliere GGZ |
Seksualiteit integratie in behandeling
| Middel | Uitvoerders | Titel | Omschrijving |
| KFZ call 2020-126 (staat benoemd in de factsheet call 2020-147) | De Forensische Zorgspecialisten in samenwerking met FPC De Oostvaarderskliniek en FPC De Rooyse Wissel | Intgratie van seksualiteit in de behandeling | Deze handreiking vormt een eerste aanzet tot landelijke richtlijnen voor seksualiteitsbeleid in de (gesloten) forensische zorg. |
| Expertisecentrum | Josje Gipman en Nikki Schouten, forensisch seksuologen | Experticecentrum Forensische Seksuologie |
Psychosezorg voor vrouwen
| Middel | Uitvoerders | Titel |
| Artikel | J.N. de Boer, B.A. Brand, I.E.C. Sommer | Antipsychotica voor vrouwen: overzicht van de literatuur en praktijkadviezen |
| Artikel | Medisch Contact. Iris Sommer & Bodyl Brand | Betere psychosezorg voor vrouwen nodig |
| Artikel | Psychosenet. Iris Sommer | Antipsychotica voor vrouwen – Iris Sommer vertelt over haar onderzoek |
Vrouwen en autisme
| Middel | Uitvoerders | Titel |
| Artikelen | Website Annelies Spek | Vrouwen met autisme artikelen |
| Interview | Rino Groep. Miriam Schulz | Een aparte cursus voor autisme bij vrouwen, is dat nu nodig? |
Vraag het de expert
Heb je een vraag en vind je het niet terug in de verzamelde informatie? Stel het aan een team onderzoekers en behandelaars via het contactformulier onderaan deze pagina. Dan zoeken we de beste expert bij jouw vraag om je verder te helpen.