Commissie Ethiek in de Forensische Psychiatrie

Een Moreel Beraad is een gesprek waarin de deelnemers gezamenlijk een ethische kwestie uit hun werk bespreken. Zij doen dit gestructureerd, aan de hand van een gespreksmethodiek, en met behulp van een gespreksleider. Tijdens een Moreel Beraad wordt, aan de hand van een concreet voorbeeld uit de dagelijkse praktijk, samen gezocht naar een antwoord op de vraag wat in die specifieke situatie goede zorg is.

Wil je een Moreel Beraad door de leden van de Ethische Commissie aanvragen? Dat kan door een mail te sturen naar rmocking@efp.nl. 

Op de streep is een werkvorm om het gesprek aan te gaan over waarden, overtuigingen en ethische dilemma’s binnen teams en groepen. Het heeft als doel om iedere deelnemer bewust te maken van elkaars perspectieven en het morele kompas binnen het team bespreekbaar maken.

Benodigdheden:

• Een lange streep op de vloer, bijvoorbeeld tape of een touw
• Een lijst met ethische stellingen, passend bij de team-/groepscontext
• Een spelleider die de stellingen opleest en de discussie leidt

De spelleider legt vooraf het doel van de werkvorm uit, creëert een veilige sfeer, en ligt de belangrijkste regels toe: er is geen goed of fout. Hij /zij legt uit dat er een lijn wordt gebruikt waarbij het ene uiterste (bijv. Het beginpunt) ‘helemaal mee eens’ betekent en het andere uiterste (eindpunt) ‘helemaal mee oneens’.

De spelleider lees een stelling voor en de deelnemers mogen hun positie innemen op het touw/de lijn die passend in bij hun denkwijze ten opzichte van de stelling. De spelleider bespreekt vervolgens de observaties per stelling met de deelnemers. Bijvoorbeeld: wie kan zijn positie toelichten, waarom sta je hier, wat zijn de verschillen/overeenkomsten tussen visie van de deelnemers, en hoe speelt dit door in het team? Nadat alle stellingen behandeld zijn wordt afgesloten met een gezamenlijke reflectie en terugblik op de oefening.

Tip: Kies stellingen die aansluiten bij actuele thema’s in het team. Zo wordt ethiek tastbaar en relevant.

In deze werkvorm verplaatsen teamleden zich in de schoenen van anderen die betrokken zijn bij een ethisch dilemma. Dit helpt om situaties niet alleen vanuit het eigen perspectief te bekijken, maar ook oog te krijgen voor de belangen, gevoelens en waarden van anderen. Het vergroot het onderlinge begrip en maakt morele spanningen inzichtelijk.

Benodigdheden:

• Stoelen (minimaal 3, afhankelijk van het aantal rollen in de casus)
• Een open ruimte
• Eventueel kaartjes met rollen (bijv. cliënt, collega, naaste, regels, organisatie, eigen waarden)

De werkvorm begint met het kiezen van een concrete casus uit de praktijk, bij voorkeur een situatie waarin sprake was van botsende belangen of perspectieven. Vervolgens worden de verschillende betrokken rollen benoemd. Dit kunnen personen zijn, zoals een cliënt, collega of familielid, maar ook abstractere rollen zoals ‘de wet’, ‘professionele verantwoordelijkheid’, of ‘eigen normen en waarden’. Voor elke rol wordt een stoel in de ruimte geplaatst, meestal in een halve cirkel.

De teamleden worden vervolgens uitgenodigd om één van de stoelen in te nemen en zich in die rol te verplaatsen. Vanuit dat perspectief reageren ze op de casus. Ze beantwoorden vragen als:

• Wat wil jij in deze situatie?
• Wat maakt dit lastig voor jou?
• Wat zie je gebeuren bij de anderen?

Door meerdere stoelen te gebruiken en wisselende teamleden aan het woord te laten, ontstaat een rijk palet aan perspectieven.

Aan het eind van de oefening reflecteert het team met elkaar op de inzichten die zijn ontstaan. Zijn er standpunten of emoties die eerder onderbelicht waren gebleven? En wat betekent dit voor de manier waarop het team met vergelijkbare ethische vraagstukken omgaat?

Deze werkvorm nodigt uit tot empathie, vertraagt het oordelen, en helpt om de complexiteit van forensische zorg in kaart te brengen op een veilige en interactieve manier.

Tip voor de begeleider:
Als het spannend is om een rol te spelen, kun je de vragen ook stellen over de persoon of waarde in plaats van vanuit die rol.
Bijvoorbeeld: 'Wat denk je dat de cliënt zou zeggen als hij hier was?'
Of laat iemand symbolisch op de stoel van 'de ander' zitten zonder hardop te spreken, en laat het team verwoorden wat die ander misschien zou denken of voelen.

Het doel van deze werkvorm is om inzicht te krijgen in de waarden die teamleden belangrijk vinden in hun werk en te onderzoeken hoe deze waarden met elkaar overeenkomen of juist verschillen. Dit proces helpt bij het herkennen van ethische spanningen en bevordert onderling begrip en communicatie.

Benodigdheden:

• Waardenkaartjes (zie voorbeeld 1 / voorbeeld 2, of maak ze zelf)
• Eventueel post-its of werkbladen voor reflectie

De werkvorm begint met het kiezen van een aantal waarden (die relevant zijn voor het werk) uit de kaartjes die op tafel liggen.

Het proces begint met een korte uitleg. De begeleider vertelt de groep dat er in het werken voortdurend afwegingen worden gemaakt. Deze afwegen maakt iedereen op basis van zijn eigen waarden. Het doel van deze oefening is om elkaars waarden te verkennen en hoe deze voor eenieder werken.

Op tafel liggen de waardenkaartjes uitgespreid. Ieder teamlid kiest drie waarden die voor hem of haar het belangrijkst zijn in het werk. Neem hier even de tijd voor. Deze waarden kunnen gebaseerd zijn op persoonlijke overtuigingen of ervaringen binnen het team of de zorgpraktijk.

Na de individuele keuze volgt een bespreking in kleine groepjes. In duo’s of trio’s wordt besproken waarom je deze kaartjes hebt uitgekozen. Vragen je kunt stellen zijn:

• Herken je weleens spanning tussen deze waarden en de praktijk?
• Waar botsen jouw waarden weleens met die van collega’s of met regels?

De werkvorm eindigt met een plenaire uitwisseling waarin de hele groep gezamenlijk reflecteert op de gekozen waarden. Er wordt besproken: 

• Welke waarden kwamen vaak voor?
• Waar zaten juist verschillen?
• Wat betekent dit voor samenwerking en communicatie in ons team? 

Het doel is om een gezamenlijk inzicht te krijgen in de waarden die het team drijven en om te begrijpen hoe die waarden de samenwerking kunnen beïnvloeden.

Als variant kan er een casus worden besproken waarin iemands gekozen waarde onder druk kwam te staan. Dit biedt een extra laag van reflectie en helpt om concreet te maken hoe waarden invloed hebben in complexe of uitdagende situaties in de zorg.

Deze werkvorm draagt bij aan een beter begrip van de ethische overwegingen die binnen het team spelen en versterkt de onderlinge communicatie.